نشست تخصصی «شهروند اینترنتی و حقوق فرهنگی» با حضور رویا معتمدنژاد، عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی، هدی غفاری، مدیر برنامه‌ریزی و نظارت و ارزیابی معاونت فرهنگی و اجتماعی و عباس اسدی، استاد روزنامه‌نگاری، سه‌شنبه، ۱ خردادماه به مناسبت ۱۷ می، روز جهانی جامعه اطلاعاتی به همت انجمن علمی- دانشجویی حقوق ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی در تالار دفاع دانشکده حقوق و علوم سیاسی این دانشگاه برگزار شد.
در این نشست که سه‌شنبه، ۱ خردادماه برگزار شد، رویا معتمدنژاد، عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه، هدی غفاری، مدیر برنامه‌ریزی و نظارت و ارزیابی معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه علامه و عباس اسدی، استاد روزنامه‌نگاری دانشگاه علامه طباطبائی سخنرانی کردند.
گفتنی است در این نشست پیرامون مباحث آموزش شهروندی دیجیتال، نشر نوآوری و تبیین جایگاه و نحوه دخالت دولت در عرصه تحقق حقوق فرهنگی برای جامعه سخنرانی شد.
دکتر هدی غفاری مدیر برنامه‌ریزی و نظارت و ارزیابی معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی در خصوص تبیین جایگاه و نحوه دخالت دولت در عرصه تحقق حقوق فرهنگی برای جامعه گفت: دولت باید جنبه‌های نظارتی خود را افزایش و در عین حال تصدی‌گری خود در عرصه فرهنگ را کاهش دهد و در نهایت زمینه‌های مناسب برای مشارکت هرچه بیشتر مردم در زندگی فرهنگی را فراهم کند.
در این نشست، هدی غفاری، مدیر برنامه‌ریزی و نظارت و ارزیابی معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی در خصوص تعریف فرهنگ گفت: فرهنگ از جمله پدیده‌های اجتماعی است که دارای یک مفهوم مشخص و معینی نیست بلکه دارای جنبه های متعدد است.
او ادامه داد: برای تعریف فرهنگ چند شاخصه وجود دارد، از جمله اینکه فرهنگ امری اکتسابی است، اجزای فرهنگ با همدیگر ارتباط ارگانیک دارند، فرهنگ امری مداوم است که هیچ‌گاه متوقف نمی‌شود و هسته اولیه فرهنگها نیز نیازهای ابتدایی انسان است.
غفاری با اشاره به نقش فرهنگ در جامعه، اظهار کرد: فرهنگ در جامعه به هویت‌های فرهنگی قوام می‌بخشد، رفتارسازی را ایجاد می‌کند، هویت ملی، مشروعیت سیاسی و همچنین مشروعیت فرهنگی نیز با آن در ارتباط است.
وی در مورد رابطه دولت و فرهنگ خاطرنشان کرد: نحله‌های مختلف فکری و نظریه‌های مختلف دولت در این رابطه که دولت باید چه نقشی در مورد فرهنگ داشته باشد، دیدگاه‌های مختلفی دارند، حضرت علی می‌فرماید «ای مردم همان‌گونه که شما هستید همان‌گونه نیز بر شما حکومت می‌شود» و از طرف دیگر نیز می‌فرماید «مردم بر دین حکمرانان خود هستند» بنابراین این فرمایش‌ها عرصه متقابل را نشان می‌دهد.
مدیر برنامه‌ریزی و نظارت و ارزیابی معاونت فرهنگی و اجتماعی به وظایف دولت در برابر فرهنگ اشاره کرد و گفت: ماده ۱۱۲ کنفرانس جهانی سیاست‌گذاری فرهنگی که در تابستان سال ۱۹۸۲ در مکزیکوسیتی برگزار شد می‌گوید «با توجه به اختلافات موجود در دیدگاه‌های میان نظام سیاسی و اجتماعی گوناگون، مسئولیت مقام‌های عمومی در تدوین و اجرای سیاست‌های فرهنگی امروزه توسط کلیه دولت‌های عضو به رسمیت شناخته شده است.
از آنجا که دسترسی به فرهنگ و مشارکت در آن به عنوان حق ذاتی هر عضو در جامعه شناخته می‌شود این مسئولیت برعهده کلیه دولت‌ها گذاشته شده تا شرایطی را فراهم آورند که همگان قادر به اعمال این حق باشند پس همانطور که دولت‌ها برای اقتصاد، علم، آموزش و پرورش و رفاه سیاست‌گذاری می‌کنند در مورد فرهنگ نیز سیاست‌هایی طراحی می‌شود».
وی ادامه داد: پیوند وثیقی میان دولت و فرهنگ وجود دارد به خصوص اینکه نظریات دبیرکل پیشین یونسکو در اینجا بسیار مطرح است و به طور خاص در حوزه حقوق فرهنگی نظریاتی دارد.
غفاری افزود: حقوق فرهنگی دارای چند بخش حق شرکت در زندگی فرهنگی (زندگی فرهنگی زمان و هزینه‌ای است که از سوی افراد برای استفاده از کالاها و خدمات فرهنگی و شرکت در فالیتهای فرهنگی صرف می‌شود)، حق بهره بردن از منفعت‌های توسعه علمی، حق فردی جهت حفظ و بهره‌داری از حق مادی و معنوی برآمده از تولیدات علمی، ادبی و هنری، حق آزادی از دخالت دولت در فعالیت‌های علمی و ابتکاری و حق مصون ماندن از اعمال مضر فرهنگی است.
دو دیدگاه در زمینه جایگاه دولت در عرصه‌های فرهنگی
او با اشاره به اینکه نحله‌های مختلف فکری و رویکردهای دولتی هر کدام برای جایگاه دولت یک تبیین خاص دارند، گفت: در زمینه جایگاه دولت دو دیدگاه عدم دخالت در عرصه فرهنگ (فرهنگ هویتی مستقل و یکپارچه دارد که دخالت دولت منجر به این می‌شود که نگرش‌های توده مردم به هیچ انگاشته شود) و دخالت در عرصه فرهنگ (مبتنی بر دیدگاه‌های ایدئولوژیک) مطرح است.
مدیر برنامه‌ریزی و نظارت و ارزیابی معاونت فرهنگی و اجتماعی ادامه داد: برخی از نحله‌های فکری حتی در نگاه‌های مدرن گونه‌ای از دخالت دولت را می‌پذیرند برای مثال در دیدگاهی که در یونسکو مطرح است تاکید می‌شود «همه انسان‌ها حق دارند که از بهداشت، غذا، شغل و قانون بهره‌مند باشند و به همین صورت نیز حق دارند از فرهنگ و آثار فرهنگی بهره‌مند باشند و در خلاقیت‌های فرهنگی نقش ایفا کنند».
وی اضافه کرد: از این رو دولت‌ها برای اینکه بتوانند یک نوع زمینه‌سازی برای تحقق حقوق شهروندی و بهره‌مند شدن انسان‌ها از این حقوق کنند لازم است مداخلاتی را داشته باشند؛ گونه‌ای از این دخالت‌ها به واسطه بحث همسان‌سازی فرهنگی صورت می‌گیرد که بحث تکنولوژی‌های نوین ارتباطی را مطرح می‌کند.
غفاری اظهار کرد: امروزه دخالت دولت از این باب هم توصیه می‌شود که ما باید بر همسان‌سازی فرهنگ بومی خود تاکید کنیم و جذب یک فرهنگ جهانی نباشیم.
او با اشاره به بحث آموزش گفت: عمدتاً در کشورهای در حال توسعه آموزش توسط دولت انجام می‌شود، آموزش به عنوان ابزاری برای دستیابی به مهارت‌ها و تکنیک‌های جدید به سرمایه‌گذاری‌های کلان نیاز دارد که از عهده افراد عادی خارج بوده و دولت باید در این زمینه ورود پیدا کند.
مدیر برنامه‌ریزی و نظارت و ارزیابی معاونت فرهنگی و اجتماعی ادامه داد: در گونه‌های نقش دولت برای ورود به عرصه فرهنگ، رویکردهایی که می‌خواهد فرهنگ را کاملاً ایجاد کند وجود دارد که این رویکردی قابل قبول نیست. امروزه آنچه که از نقش دولت و حمایت‌های آن در عرصه دخالت در حیطه فرهنگ از آن یاد می‌شود نقش حمایتی است.
وی تصریح کرد: نقش حمایتی به مقامات دولتی این اختیار را می‌دهد که در حوزه فرهنگی با رویکردهای افزایش دسترسی به فرهنگ، دموکراتیک‌سازی، تمرکززدایی و انگیزش زندگی فرهنگی مردم، پرورش فعالیت‌های آفریننده، ارائه زمینه فعالیت برای بسیاری از مهارت‌ها و استفاده بهتر از استعدادها، نوسازی موسسات فرهنگی و سنتی، تقوقت توان ملی برای تولید ملی، کمک‌های مستقیم به وسیله یارانه‌ها، کمک‌های غیرمستقیم در قالب بخشیدن مالیات، تدوین مقررات، شرکت در موافقتنامه‌های بین‌المللی و … دخالت کنند.
غفاری به جدا کردن محتوای فرهنگ از بدنه حاکمیت اشاره کرد و گفت: دولت باید به صورت مستقیم محتوای فرهنگی را ایجاد نکند بلکه حمایت غیرمستقیم داشته باشد، با تضمین آزادی‌های مشروع هنرآفرینان و مبدعان فرهنگی امکان خلاقیت و نوآوری آنها را فراهم کند.
وی در پایان اظهار کرد: دولت باید جنبه‌های نظارتی خود را افزایش دهد و حداکثر فعالیت خود را برای کاهش تصدی‌گری در عرصه فرهنگ داشته باشد و در نهایت زمینه‌های مناسب را برای مشارکت هرچه بیشتر مردم در زندگی فرهنگی فراهم کند.
عکس: فاطمه شبانی-عطنا